Almanya’da iş hukuku: İşten çıkarma, sözleşme ve diğer konularda netlik

Almanya’da iş hukuku, hem işe yeni başlayanlar hem iş değiştirenler hem de ülkede yeni bir işe başlayanlar için birçok soruyu beraberinde getirir. İş sözleşmesi nedir, iş hukuku kimleri korur, çalışan ve işverenin hakları ile yükümlülükleri nelerdir, iş sözleşmesi nasıl sona erdirilir ve hangi durumlarda işten çıkarma koruması (kündigungsschutz) vardır? Ayrıca hukuki danışmanlık ve hakların mahkemede korunması da önemli konulardır. Bu yazı, Almanya’daki iş hukukuna ilk bakışı sunar ve detaylı bilgi için bağlantılar içerir.

En önemli noktalar

• İş hukuku (Individualarbeitsrecht) Almanya’da işçi ve işverenin haklarını ve yükümlülüklerini düzenler.
• Kolektif iş hukuku (Kollektivarbeitsrecht) sendikalar, işveren birlikleri ve işyeri temsilcileri (Betriebsrat) arasındaki ilişkileri düzenler.
• Kimler korunur? Temelde bağımlı çalışanlar, yani işverene bağlı olarak ücret karşılığı iş gören kişiler.
• Sözleşme kaynakları: Hak ve yükümlülükler iş sözleşmesi, toplu iş sözleşmesi, yasalar veya işyeri anlaşmalarından doğar. Çakışma durumunda işçi lehine olan düzenleme geçerli olur.
• Sona erme: Çalışan yazılı olarak istediği zaman feshedebilir. Ancak 6 aydan uzun süredir çalışan ve 10’dan fazla işçisi olan işyerlerinde işveren fesih gerekçesini mahkemede kanıtlamak zorundadır. Ayrıca taraflar karşılıklı anlaşarak sözleşmeyi feshedebilir.
• Hukuki destek: İş hukukunda avukat zorunluluğu yoktur. Ancak iş hukuku uzmanı avukatlar ve sendikalar çalışanlara danışmanlık verebilir.

Almanya’daki iş hukukunun alanları

Almanya’da iş hukuku ikiye ayrılır:

1. Bireysel iş hukuku (Individualarbeitsrecht): İşe başvuru sürecinden iş sözleşmesinin yapılmasına, uygulanmasına ve sona ermesine kadar tüm iş ilişkilerini kapsar.
2. Kolektif iş hukuku (Kollektivarbeitsrecht):
   • Sendikalar ve işveren birlikleri: Toplu iş sözleşmeleri imzalar. Anlaşma sağlanmazsa grev veya lokavt gündeme gelebilir.
   • Betriebsrat (işyeri temsilcileri): İşçilerin seçtiği temsilciler işverenle görüşür, işyeri anlaşmaları yapar ve işçilerin haklarını korur. Anlaşma sağlanamazsa konu işyeri uzlaşma kurulunda karara bağlanır.

Kimler korunur, kimler korunmaz?

• Korunanlar: İşverenin talimatına bağlı çalışanlar. İşveren, işin içeriği, zamanı ve yerini belirleme hakkına sahiptir (§ 611a BGB).
• İşçi benzeri kişiler: Ekonomik olarak bağımlı bazı serbest çalışanlar da korunabilir.
• Korunmayanlar: Serbest meslek sahipleri ve bağımsız çalışanlar.

Almanya’da iş hukukundaki önemli düzenlemeler

Çalışan hak ve yükümlülükleri şu kaynaklardan doğar:

• İş sözleşmesi: Görev, maaş, çalışma süresi gibi temel düzenlemeler içerir.
• Toplu iş sözleşmeleri: Sendika ve işveren birliklerine üyelik yoluyla veya genel bağlayıcılık kararıyla geçerli olabilir.
• Yasalar ve yönetmelikler: Parlamento ve bakanlıklar tarafından çıkarılır.
• Mahkeme kararları: Federal İş Mahkemesi (BAG) ve Avrupa Adalet Divanı (EuGH) belirsiz kavramları somutlaştırır.
• Günstigkeitsprinzip (lehe kural): Birden fazla düzenleme olduğunda işçi için en avantajlı olan geçerli olur.

İş sözleşmesinin içeriği

• Şekil: Yazılı olması gerekir, ancak yazılı olmasa da geçerlidir.
• Çalışma yükümlülüğü: İşçi, sözleşmedeki işi yapmak zorundadır. İşveren, kapsamı ve zamanı makul şekilde belirleyebilir (§ 106 GewO).
• Çalışma süresi: Günlük en fazla 8 saat (istisnai 10 saat). Haftalık üst sınır 48 saat tartışılıyor.
• Mesai kaydı: İşveren fazla mesaileri kaydetmekle yükümlüdür (§ 16 ArbZG).
• Ücret ödeme: İşveren maaş ödemek zorundadır (§ 611a BGB). Asgari ücret 2025’te 12,82 €, 2027’ye kadar 14,60 € olacak.
• Hastalıkta ücret: Çalışan 6 haftaya kadar maaşını almaya devam eder (§ 3 EFZG).
• Yıllık izin: 5 iş günü haftasında en az 20 gün (§ 3 BUrlG).
• İşten ayrılırken referans belgesi: Çalışan işyeri tanıtım yazısı (Arbeitszeugnis) talep edebilir (§ 630 BGB).
• Süreli sözleşmeler: Belirli süreli iş sözleşmeleri mümkündür (§§ 14 ff. TzBfG).

İş sözleşmesinin sona ermesi

• Çalışan feshi: İstediği zaman yazılı olarak feshedebilir. Nedene gerek yoktur. Acil fesih için ciddi sebep gerekir (§ 626 BGB).
• İşveren feshi (küçük işletme veya 6 aydan kısa süre): İşveren gerekçe göstermeden feshedebilir.
• İşveren feshi (korumalı durum): 6 aydan uzun süre ve 10’dan fazla çalışan varsa, işveren yalnızca davranış, kişisel neden veya işletme gerekçesiyle feshedebilir.
• Derhal fesih: İşveren ciddi bir gerekçe göstermelidir ve bunu 2 hafta içinde yazılı olarak bildirmelidir.
• Özel koruma: Hamileler, ebeveyn iznindekiler ve engelli çalışanlar ek koruma altındadır.

Işe iade davası (Kündigungsschutzklage)

İşten çıkarılan bir çalışan, tebliğden itibaren 3 hafta içinde iş mahkemesine dava açmalıdır (§ 4 KSchG).

Tazminat (Abfindung)

Almanya’da otomatik tazminat hakkı yoktur. Ancak şu durumlarda doğabilir:

• § 1a KSchG: İşletme gerekçeli fesihte, işverenin teklif etmesi şartıyla.
• Toplu iş sözleşmesi veya sosyal plan: Taraflar arası anlaşma ile.
• İkale sözleşmeleri (Aufhebungsvertrag): Tarafların gönüllü müzakereleri sonucu.

Ikale sözleşmesi (Aufhebungsvertrag)

Çalışan ve işveren, iş ilişkisini karşılıklı yazılı anlaşma ile her zaman sona erdirebilir. Avantaj ve dezavantajları vardır.

Hukuki danışmanlık

• Betriebsrat: İlk başvuru noktası olabilir.
• Sendikalar: Üyelere danışmanlık ve dava desteği verir.
• Avukatlar: Avukat zorunlu değildir ama başarı şansını artırır.
• Mahkeme başvuru büroları: Dava dilekçesi hazırlar, masraflar için yardım başvurusu kabul eder.

Almanya’daki iş mahkemeleri

• İş mahkemeleri (Arbeitsgericht): İlk derece.
• Eyalet iş mahkemeleri (Landesarbeitsgericht): İtiraz ve temyiz davaları.
• Federal İş Mahkemesi (Bundesarbeitsgericht, BAG): En yüksek derece, Erfurt’ta bulunur.